اثر كاربرد باكتريايي محلول كنندهي فسفر و كود شيميايي فسفات آمونيوم در زراعت كلزاي پاييزه

چكيده
به منظور بررسي اثرات مصرف و نحوه ي كاربرد باكتريهاي محلول كنندهي فسفر و رابطه ي آن با ميزان مصرف
كود شيميايي فسفات آمونيوم در زراعت كلزاي پاييزه، اين آزمايش در مزرعه تحقيقاتي دانشكده ي كشاورزي دانشگاه آزاد اسلامي واحد اراك انجام گرفت . تيمارها به صورت فاكتوريل در قالب بلوك هاي كامل تصادفي و در سه تكرار اعمال گرديدند . تيمار فسفر شيميايي شامل عدم مصرف كود شيميايي يا صفر، 50 % نياز كودي فسفر يا 125 كيلوگرم كود فسفات آمونيوم در هكتار و 100 % نياز كودي فسفر معادل 250 كيلوگرم فسفات آمونيوم در هكتار بود و تيمار فسفر بيولوژيك به عنوان محرك باكتريايي رشد و نمو كه شامل باكتري هاي محلول كننده ي فسفر بودند در چهار سطح شامل بدون مصرف، مصرف يك مرحله اي همزمان با كاشت، مصرف يك مرحله اي در آغاز رشد مجدد بهاره و مصرف دو مرحلهاي پايه و سرك بهاره بود. نتايج نشان داد عملكرد دانه، تعداد خورجين در بوته، تعداد دانه در خورجين، وزن هزار دانه و شاخص برداشت تغييرات معني داري را در اثر مص رف مقادير مختلف كود شيميايي فسفات آمونيوم داشتند. همچنين، درصد روغن، عملكرد روغن و عملكرد بيولوژيك از نظر آماري در اثر مصرف كود بيولوژيك فسفر تفاوت هاي معني داري را نشان دادند . اثرات متقابل ميان تيمارها براي عملكرد دانه، تعداد خورجين در بوته و شاخص برداشت محصول نيز تفاوت معني داري را نشان داد . بر اساس نتايج اين بررسي، در صورت استفاده از كود بيولوژيك فسفر در زراعت كلزا در شرايط خاك اين آزمايش مي توان ميزان مصرف كودهاي شيميايي فسفره را از 250 كيلوگرم در هكتار به 125 كيلوگرم در هكتار بدون اينكه عملكرد دانه كاهش معني داري پيدا كند رساند . اما هرگز نميتوان ميزان مصرف كود فسفر شيميايي را تنها به دليل استفاده از كود فسفر بيولوژيك به صفر رساند

مقدمه
فسفر بعد از نيتروژن، مهم ترين عنصر مورد نياز و (Malakoti and Sepehr, گياهان 2002 )  ميكروارگانيسمها است.(Salehrastin, 2001 ) اين عنصر نقش مهمي در بهبود كيفيت و كميت دانه هاي روغني . al. از جمله كلزا دارد (1998 Khodaie et) شكل هاي مختلف فسفر در خاك به وسيله ي خصوصيات طبيعي كاتيونهاي محلول و تبادلي ،pH خاك شامل نوع ذرات خاك و سطح آنها ،(Mg و + 2 Ca2+ ،Fe2+) كنترل مي شود. اين عنصر در خاك به دو شكل معدني و كه (Malakoti and Tehrani, آلي يافت ميشود ( 1998 شكل معدني آن به صورت انواع كاني هاي مختلف شامل تركيبات كلسيم، آهن، آلومينيوم، فلوئور و شكل آلي آن به صورت تركيبات فيتين، فسفوليپيدها و اسيدهاي نوكلئيك است .(Malakoti and Sepehr,2002) به رغم فراواني مقدار فسفر كل در اكثر خاك ها و اينكه بر خلاف نيتروژن از درصد زيادي يعني حدود 13 درصد در ليتوسفر برخوردار است ، مقدار فسفر به شكل قابل جذب آن اندك است. فسفر اغلب به صورت فسفاتهاي معدني كم محلول و يا نامحلول و يا به صورت فسفر آلي در خاك وجود دارد كه به سهولت براي گياهان قابل استفاده نيستند. كمبود غلظت فسفات هاي قابل جذب خاك هاي زراعي در كشور باعث شده است كه براي رفع كمبود فسفر مورد نياز گياهان، اين عنصر به صورت كودهاي شيميايي فسفردار به خاك اضافه شوند. به علاوه تحرك اين عنصر در خاك كه با پديده ي انتشار و ضمن تبادل بين فاز مايع و جامد به سوي ريشه ها منتقل مي شود، اندك است و نمي تواند پاسخگوي جذب سريع اين عنصر توسط گياهان زراعي كه اغلب مانند كلزا در دوره هاي مختلف رويشي بسيار سريع الرشد هستند، باشد . همين امر موجب ظهور و توسعه ي مناطق تهي شده از فسفات در مجاورت سطح تماس ريشه ها با خاك به رغم وجود فسفر كل زياد در خاك ميشود.(Malakoti and Tehrani,   1998) امروزه با شناخت بيشتر از ابعاد ميكروبيوژي خاك بحث استفاده از دو طريق اصلي براي تأمين فسفر مورد نياز گياهان به موازات هم به ميان آمده است . مصرف مستقيم كودهاي شيميايي و كاربرد كودهاي بيولوژيك Antoun et al,1996 ؛Sarokhani et al. فسفره ( 2000 پيامدهاي مصرف بي رويه ي .(Gupta et al, و 1999 كودهاي شيميايي فسفره علاوه بر رسوب فسفر در خاك، در ايجاد رقابت منفي با ساير عناصر ، خصوصاً عناصر ريزمغذي نقش به سزايي دارد. مسئله ي مسموميت فسفر يا بالا رفتن بيش از حد غلظت فسفر در بافتهاي گياهي كه باعث به هم خوردن تعادل عناصر غذايي در گياه مي شود، توجه به موضوع كاليبراسيون فسفر و استفاده از ساير اشكال فسفر در خاك را به ما تاكيد ميكند.(Malakoti and Tehrani,  1998 ) مقدار زيادي از فسفر موجود در كودهاي شيميايي بعد از ورود به خاك تثبيت شده، به طوري كه در خاكهاي آهكي به تركيبات نامحلول كلسيم و منيزيم و در خاك هاي اسيدي به فسفات آهن و آلومينيوم تبديل و از دسترس گياهان خارج مي شود ؛Amirinejad, 2000 ؛Astaraie and Koochaki, 1996) Nurmohamadi et al. و Nourgholipour et al. 2002.2004) كمبود غلظت فسفات هاي قابل جذب خاك هاي
زراعي معمولاً باعث مي شود تا به رغم وجود فسفر نامحلول فراوان در خاك مجددا براي رفع كمبود فسفر مورد نياز گياهان، اين عنصر به صورت كودهاي شيميايي فسفردار به خاك اضافه شود. تعدادي از باكتريهاي خاكزي كه عمدتاً از انواع باسيلوس و پسودوموناسها مي باشند، قادر هستند به كمك تغيير ميزان اسيديته ي اطراف خود و نيز به كمك فرايندهاي آنزيمي و فسفاتاز، فسفر نامحلول را به صورت اسيدهاي آلي فسفردار و فسفر سبك و محلول درآورند و تحرك اين عنصر را در خاك افزايش دهند (Madani et al. 2005  Malboobi, 1998 ؛2000 Sarokhaniet al )  اين اسيدها موجب كاهش . خاك شده و در نهايت ميتوانند pH در محلول سازي فسفات مؤثر باشند همچنين، بايدبه اهميت قارچ هاي متعلق به گروه هاي كه توانايي تبديل فسفات غير محلول به Penicillium محلول به وسيله ي اسيدهاي آلي را دارند نيز توجه داشت.

بهره گيري از باكتري هاي حل كننده ي فسفات به عنوان كود بيولوژيك به عنوان يك شيوه ي نوين در تغذيه ي گياهي مطرح است و به كارگيري باكتري هاي حل كننده ي فسفات به عنوان يكي از راه هاي محلوليت مجدد اين تركيبات، بهبود جذب فسفر و كاهش مصرف كودهاي شيميايي است كلزا، يكي از پرمصرف ترين محصولات زراعي است كه از منابع شيميايي فسفر براي توسعه ي ريشه هاي گياه در دوره ي استقرار و نيز براي توليد دانه ي بيشتر به فسفر وابستگي زيادي نشان داده است كلزا به عنوان يك گياه روغني وابستگي زيادي به عنصر فسفر امروزه، ارقام كلزا را در خاك هايي که پی اچ آنها از 5/5 تا 8 متغير است مي توان كشت نمود دارد اين گياه براي رسيدن به حداكثر پتانسيل عملكرد خود نياز به زمينهاي حاصلخيز و پر بازده دارد تامين فسفر در كشت كلزا يكي از مهمترين عوامل توليد محصول با كيفيت و كميت بالا ميباشد. كلزا نيز مانند ديگر گياهان تيره چليپائيان نياز زيادي به فسفر دارد . مصرف فسفر غير از تاثير در مراحل توسعه ي ريشه و شاخه زايي در مراحل زايشي و پر شدن دانه نيز بسيار موثر است . مصرف بيش از حد فسفر نه تنها باعث افزايش محصول نمي گردد، بلكه به تدريج در خاك نيز تثبيت مي شود. علاوه بر آن ، مصرف بيش از حد اين عنصر در شرايط كمبود آب و خشكسالي موجب تشديد تنش خشكي و اسمزي و كاهش محصول مي گردد. كمبود آن علاوه بر كاهش تشكيل شاخه هاي جديد و از بين رفتن گل ها موجب ضعف عمومي قسمت هاي زايشي گياه و بروز ساير كمبودها در كلزا مي شود. فسفر مورد نياز كلزا بستگي به مقدار آن در خاك و ميزان معدني شدن آن در خاك دارد. كل فسفر مورد نياز بسته به پتانسيل عملكرد منطقه، بين 100 تا 200 كيلوگرم در هكتار متفاوت است.

هدف اصلي اين مطالعه بررسي امكان استفاده ي گروهي از باكتري هايي تحريك كننده ي رشد گياهان است كه از طريق تامين و آزادسازي فسفر غيرمحلول در خاك عمل مي كنند. كاربرد كودهاي بيولوژيك فسفره در زراعت كلزا شايد با جايگزيني به جاي بخشي از كودهاي شيميايي بتواند يكي از مهمترين اهداف اين تحقيق باشد . چرا كه ، امروزه در كشاورزي به غير از كودهاي شيميايي مي توان از ميكروارگانيسم هايي كه به طور طبيعي نيز در خاك موجود مي باشند به عنوان محرك رشد و تغذيه اي براي گياهان استفاده كرد . يكي از مهمترين اهداف اين تحقيق بيان كارايي گروهي از باكتريهاي خاكزي به ويژه گروه باسيلوس ها و پسودوموناسها كه توانايي تبديل فسفات غيرمحلول به pH محلول به وسيله ي توليد اسيدهاي آلي و كاهش خاك را دارند، در زراعت كلزا ميباشد.

  دانلود کامل مقاله